W poprzednim poście pisałem na temat znakomitego źródła do poznania historii Babic, koło Oświęcimia, jaką jest wydana w 1874 roku „Encyklopedya do krajoznawstwa Galicyi…” Antoniego Schneidera (LINK). Z kolei w poniższym opracowaniu będę chciał się przyjrzeć bliżej granicom wsi i jej poszczególnym częściom. Przypomnijmy co na ten temat pisał Schneider:
(…) leży w zachodnim pograniczu król. Galicyi, przy samej granicy ze Slązkiem Pruskim, od którego ją przechodzącej tędy Wisły koryto oddziela. Z innych stron, a to od wschodu graniczy z gminą Broskowicami i miastem Oświęcimiem, gdzie cząstkowo koryto rzeki Soły naturalną granicę stanowi, od południa gm. Pławy i Brzezinka, od zachodu i północy ogranicza Babice koryto Wisły (…)
Na początek rzućmy okiem na wycinek mapy powstałej mniej więcej w tym samym czasie co „Encyklopedya…”, żeby nie było wątpliwości, o które Babice chodzi (źródło: „Habsburg Empire (1869-1887) – Third Military Survey (1:25000)”, maps.arcanum.com, LINK).
W zasadzie najmniej problemów sprawia granica z Prusami na Wiśle i nie ma się co na ten temat rozpisywać. Jako ciekawostkę mogę powiedzieć, że Muzeum Śląskie w Katowicach w swoich zbiorach posiada pochodzącą z 1895 roku mapę granicy prusko-austriackiej. Zaznaczono na niej m.in. nazwiska właścicieli działek nad rzeką. Poniżej jej poglądowy obraz w niskiej rozdzielczości (z powodów technicznych niestety). Szczegółowo można ją obejrzeć bezpośrednio na stronie muzeum (muzeumslaskie.pl).
Większym wyzwaniem jest ustalenie, gdzie znajdowała się niegdyś (tzn. w XIX wieku) granica pomiędzy Babicami, a Brzezinką. Pamiętajmy bowiem, że w 1954 roku część wsi Babice włączono do Oświęcimia. Dlatego jako punkt odniesienia przyjmijmy obecną ulicę Powstańców Śląskich w Oświęcimiu (granica „w polach” nie jest aż tak ciekawa). W opublikowanym jakiś czasu opracowaniu na temat kolejki elektrycznej zamieściłem wycinki z mapy, na której wyrysowano planowaną trasę tej inwestycji (LINK). Na jednym z jej fragmentów zaznaczono również miejsce styku gmin Babice oraz Brzezinka (skan poniżej, źródło: Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Bielsku-Białej, sygn. 13/689/162).
Problem polega jednak na tym, że powyższe wskazanie jest mało precyzyjne. W takich przypadkach uciekam się do bardziej dokładnych źródeł, jakim są mapy katastralne, albowiem numery wielu działek pozostały niezmienione po dziś dzień. Spośród dostępnych online map katastru galicyjskiego z 1845 roku (zob. „Szukaj w archiwach” – LINK) niestety nie znajdziemy „naszych” pod oświęcimskich Babic. Ale… na szczęście przynajmniej jest mapa Brzezinki (źródło: Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/280/3105, szukajwarchiwach.pl, LINK). Spójrzmy teraz na jej północno-wschodni fragment i działki o numerach 1419, 1420, 1421 (oznaczyłem je czerwoną ramką).
Teraz wystarczy rzucić okiem na współczesną mapę Oświęcimia, na której znajdziemy numery działek i voilà! Wskazane wyżej parcele położone są po zachodniej stronie ulicy Wąskiej. Jest to (nomen omen) wąska uliczka pomiędzy obecnym sklepem motoryzacyjnym i dużą trzypiętrową kamienicą pod adresem „ul. Wąska 3”. Mapa poniżej przedstawia współczesne umiejscowienie dawnej granicy pomiędzy wioskami (gminami) Babice i Brzezinka (opracowanie własne na podstawie geodezyjnej mapy online udostępnionej przez „System Informacji Przestrzennej Urzędu Gminy Oświęcim”, oswiecim.e-mapa.net, LINK).
O wiele bardziej zagadkowo jawi się dawna granica pomiędzy Oświęcimiem i Babicami. Nie ulega wątpliwości, że przed wiekami, obie miejscowości rozgraniczała rzeka Soła. Istotny jest fakt, że jeszcze dwa i pół wieku temu jej główne koryto znajdowało się nieco bardziej na zachód niż obecnie. Doskonale widać to na pochodzącej z początku lat 80-tych XVIII wieku, tzw. mapie Miega (czy też chcąc być bardziej precyzyjnym: „Josephinische Landesaufnahme” – pierwsze kartograficzne zdjęcie wojskowe monarchii Habsburgów). Jej skany są dostępne online (maps.arcanum.com, LINK). Poniżej stosowny wycinek, na którym oznaczyłem dawne koryto Soły.
Sęk w tym, że po wielkich powodziach na początku XIX wieku Soła zmieniła swój bieg, a główne koryto przesunęło się bardziej na wschód, mniej więcej tak jak biegnie obecnie. A co z granicą? Pozostała tam gdzie była pierwotnie. Doskonale widać to na różnych XIX-wiecznych mapach. Poniżej wycinek z mapy powstałej w latach 60-tych XIX wieku (źródło: „Europe in the XIX. century”, maps.arcanum.com, LINK). Czerwoną linią oznaczyłem granicę oświęcimsko-babicką. Jak widać pokrywa się ona z dawnym korytem Soły. Natomiast granica względem „bieżącego” koryta rzeki jest zgodnie z tym co podaje Schneider – „cząstkowa”.
Dla potwierdzenia jeszcze wycinek z innej mapki, pochodzącej najpewniej z połowy XIX wieku (źródło: „Mapa przeglądowa gmin katastralnych Kreis (powiat) Wadowice”, Archiwum Narodowe w Krakowie, 29/280/0/24.1/3107, szukajwarchiwach.pl, LINK). Przebieg granicy jest bardzo podobny.
Zapewne zadowoliłbym się tą informacją i na niej poprzestał, gdyby nie jeden drobny szczegół. Na wspomnianym już wyżej projekcie kolejki elektrycznej z 1908 roku, granica pomiędzy Oświęcimiem, a Babicami zaznaczona jest po środku mostu na Sole (skan poniżej, źródło: Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Bielsku-Białej, sygn. 13/689/162). Szczerze wątpię, abyśmy mieli do czynienia z błędem na mapie. Wszystko wskazuje na to, że w drugiej połowie, względnie pod koniec XIX wieku, omawiana granica musiała przesunąć się na zachód. Jest to teza, którą stawiam i będę dążył do jej udowodnienia w najbliższej przyszłości. Cóż… potrzeba więcej map 🙂 Nie wszystkie są dostępne online.
Kończąc wątek graniczny, pozostało nam jeszcze sąsiedztwo ze wsią Broszkowice. Sprawa jest prosta (dosłownie). Wystarczy spojrzeć na poniższą mapę z lat 60-tych XIX wieku (źródło: „Europe in the XIX. century”, maps.arcanum.com, LINK). Do dziś praktycznie nic się zmieniło. Współczesna mapa Broszkowic dostępna jest pod tym linkiem: LINK. Można porównać.
W części drugiej niniejszego wpisu spójrzmy, co na temat poszczególnych części wsi Babice pisał Schneider:
(…) Pojedyncze części tej gminy nazywano: Zabrzeg nad Wisłą, Chropenia, las z kilkoma osadami włościańskiemi, Odsypisko Brzoskowskie, Plac Rakowski, pole Kaslowiec i inne (…)
Nie ukrywam, że Zabrzeg sprawia mi pewien problem. Nie ma wątpliwości co do wsi Zabrzeg po pruskiej stronie Wisły (obecnie część Bierunia). Jednak nie znalazłem ani jednej mapy z ukazaniem Zabrzegu jako części Babic po wschodniej stronie Wisły. Pojawia się natomiast Chropań, czyli zachodnia część wsi. Oznaczyłem go na poniższym wycinku mapy (wydanej w 1914 roku) wraz z dwoma przysiółkami, których nazwy pochodzą od nazwisk właścicieli gruntów (źródło: „Myslowitz und Oświęcim : Zone 5 Col. XX.”, Śląska Biblioteka Cyfrowa, sbc.org.pl, LINK).
Odsypiska Brzoskowskiego, Placu Rakowskiego i pola Kaslowiec nie udało mi się zlokalizować na mapach, ale za to odnalazłem najbardziej na zachód wysuniętą część Babic oraz na północ, czyli folwark Nieczecz – niestety nie wzmiankowany przez Schneidara. Wycinki z map znajdują się poniżej (źródło: „Babice in Galizien Wadowicer Kreis”, Archiwum Narodowe w Krakowie, 29/280/0/24.1/3107, szukajwarchiwach.pl, LINK).
Współczesne granice Babic można obejrzeć na mapie dostępnej na stronie sołectwa (LINK). Gorąco zachęcam wszystkich (a szczególnie mieszkańców Babic) do podzielenia się swoją opinią oraz wiedzą w opisanym powyżej temacie. Najlepiej napisać maila na adres: kontakt@archiwumadamalesniaka.pl.
ZOBACZ RÓWNIEŻ:
- Wioska na rozdrożu – cz.1 – wpis na blogu [09.02.2023]
Data aktualizacji wpisu i weryfikacji linków: 23.09.2023