W czasie ostatniej wizyty w archiwum w Bielsku-Białej odnalazłem w aktach Starostwa Powiatowego w Białej Krakowskiej (sygn. 13/689/332, s. 524-527) sprawozdanie Kółka rolniczego w Polance Wielkiej sporządzone w 1896 roku. Gotowy formularz zawierał szereg pytań, na które należało odpowiedzieć. Poniżej przedstawiam krótkie opracowanie na podstawie zawartych w nim informacji.
Kółko rolnicze w Polance Wielkiej zostało założone 8 grudnia 1887 roku i jeszcze w tym samym miesiącu wybrano również jego zarząd. W ciągu 9 lat działalności liczebność członków wzrosła z 57 w 1887 roku do 95 w roku 1896. Funkcję przewodniczącego kółka sprawował właściciel Polanki Wielkiej – Józef Wysocki. Zastępował go Franciszek Figura, z zawodu rolnik. W przypadku sekretarza znajduje się adnotacja, że był nim najpierw nauczyciel Józef Danek, a po jego śmierci Józef Hruby. Formularz zawiera informacje na temat pierwszego i drugiego członka zarządu kółka. Z powodu przeniesienia Wielebnego Ks. Andrzeja Knycza posada pierwszego członka pozostawała nieobsadzona. Drugim członkiem zarządu był rolnik Franciszek Żurek. Zebrania kółka odbywały się w budynku szkoły. W ciągu roku spotykano się 20 razy, a wśród uczestników znalazła się rownież „doroślejsza młodzież”. Na pytanie: „O czem były rozprawy lub odczyty miane na zebraniach Kółka?” odpowiedziano następująco: „Treści pouczającej z nauk przyrodniczych oraz z historyi polskiej”. Wykłady wygłaszali Teofil Wysocki, Stanisław Wyrobek i Wincenty Tyran. Nie były to jedyne działania prowadzone przez kółko. Miało ono swoją własną biblioteczkę, liczącą dokładnie 106 pozycji. Oprócz tego Teofil Wysocki zaopatrywał ją w takie czasopisma jak: „Gwiazka Cieszyńska”, „Przewodnik dla Kółek Rolniczych”, „Gospodarz Wiejski”, „Polak i Lud”. Najwyższy czas wspomnieć o finansach. Wpisowe wynosiło dokładnie 1 złoty reński. Na 78 złr przychodu w ciągu roku, aż 72 złr wydano na podatek. W formularzu nie udzielono niestety odpowiedzi na pytania dotyczące nasion, sztucznych nawozów oraz maszyn i narzędzi rolniczych. Warto wiedzieć, że niecały rok po utworzeniu kółka w Polance, jego zarząd powołał również do życia „sklepik chrześcijański” – dokładnie 20 października 1888 roku. Koszt tego przedsięwzięcia wyniósł 60 złr. Sklepik prowadził rolnik Szczepan Adamus i sprzedawał w nim głównie towary spożywcze. Co ciekawe sprowadzano je „z Oświęcimia od Żydów”. Roczny obrót utrzymywał się na poziomie 800 złr. Jakie jeszcze informacje znajdziemy w sprawozdaniu? Na przykład, że od 1863 roku we wsi znajdowała się szkoła ludowa. Uczęszczało do niej wówczas 218 uczniów. Ponadto wymienione są najważniejsze osoby w lokalnej społeczności: naczelnik gminy Franciszek Figura, właściciel obszaru dworskiego Józef Odrowąż Wysocki, probostwo pozostawało nieobsadzone, a nauczycielem był tymczasowo Józef Hruby. Kółkiem szczególnie zajmował się Teofil Odrowąż Wysocki, a spośród jego członków na wyróżnienie zasłużył Wincenty Tyran. Jak chodzi o plany na przyszłość, padła propozycja założenia powiatowego składu towarów.